Chuyện cái thắng (2)

Tôi bắt đầu thích cái thắng xe không lâu sau khi tôi bắt đầu biết đi xe gắn máy. Ở miền bắc người ta gọi nó là cái phanh xe. Thắng xe có nhiều loại khác nhau – thắng bố, thắng dĩa, thắng hơi, thắng thủy lực, v.v…  Nhưng đó thật sự không phải là cái thu hút tôi (dĩ nhiên rồi). Cái tôi thấy rất hay ở thắng xe là cái vai trò của nó.

 

Thắng xe có nhiệm vụ giảm tốc độ của xe khi cần thiết. Cùng với động cơ và hệ thống bẻ lái, thắng xe là một trong ba thành phần quan trọng nhất của bất cứ sự di chuyển bằng xe có kiểm soát nào. Thắng xe trước hết là để giảm tốc độ của xe, nhưng cái quan trọng hơn không phải là để làm giảm tốc độ mà ngược lại, để làm cho xe có thể đi nhanh hơn.

 

Để cho xe có thể đi nhanh hơn, trước hết chúng ta phải có một bộ thắng tốt hơn.

 

Hãy tưởng tượng, với một bộ thắng tay dùng cho xe đạp, bạn có thể nào phóng trên chiếc Honda Dream 60 km/giờ? Tất nhiên là không rồi. Dĩ nhiên chúng ta đang ngầm giả định với nhau là cả bạn và tôi đều có tâm thần bình thường và đều muốn đi tới nơi mà mình muốn tới. Tốc độ không thể bền vững nếu như bạn cứ rồ hết máy lao vun vút trên một chiếc xe đã gỡ thắng. Sớm hoặc muộn, bạn và có thể cả một số người khác sẽ phải trả giá. Từ chiếc xe đạp đến chiếc xe đua thể thức một, mỗi bước đột phá trong tốc độ đều diễn ra chỉ khi sự đột phá trong thắng xe cho phép.

 

Nghĩa là, càng muốn đi nhanh ta càng cần phải có cái thắng tốt. Cái thắng xe vừa tương khắc lại vừa tương sinh với tốc độ xe.

 

Cũng đúng với hầu hết cái vấn đề kinh tế, xã hội và môi trường. Tai họa xảy ra khi người ta tìm cách loại bỏ đi những ‘cái thắng’ vì chỉ nhìn thấy tác dụng ‘giảm tốc độ’ của nó mà không thấy tác dụng tích cực kia. Người ta giết hại chim cú, và rắn vì nghĩ chúng làm phá hoại mùa màng để rồi mùa màng thất bát vì sâu, chuột. Người ta gò ép con mình từ bỏ những thú vui, những trò chơi mất thời gian để dồn sức cắm đầu vào sách vở để rồi những đứa bé lớn lên như những cái máy thô cứng.

 

Cho đến giờ, nền dân chủ giới thiệu cho xã hội loài người một cơ chế thắng xe tốt nhất. Ở trong bất cứ hướng đi nào của xã hội, bên cạnh lực lượng thúc đẩy cũng đều có ít nhiều lực hãm nội tại, giúp định hướng và kiểm soát chiếc xe lao về phía trước. Có thể nó sẽ không nhanh bằng những cỗ xe buông thắng, nhưng nó không hứa hẹn một tai nạn chắc chắn như những chuyến xe bão táp kia.

 

Dù cho người cầm lái có tài giỏi (hoặc may mắn) đến mức nào đi nữa, nếu khôn ngoan ông ta phải biết rằng mình chỉ có thể lái nhanh đến mức độ nào đó trên cỗ xe của mình. Muốn đi nhanh hơn nữa, chỉ rồ tay ga thì không đủ, ông ta còn cần phải nâng cấp cái bộ thắng xe của mình.